Veštački simbol cveta maka koji se nosi tokom utakmica koje igraju engleski fudbalski klubovi ima zanimljivu istoriju. Priča počinje tokom Prvog svetskog rata (1914- 1918) kada je Velika Britanija kao saveznik Rusije i Francuske (sile Antante) učestvovala u ratu protiv Centralnih sila (Nemačka, Austro- Ugarska, Osmansko carstvo i Bugarska). Pored sopstvenih vojnih snaga Velika Britanija se uzdala i u pomoć koju su pružili njeni prekomorski posedi.
Važnu ulogu u priči o značaju maka za današnji britanski istorijski narativ ima i kanadski oficir, autor i pesnik Džon Mekrej (Kanada je tada bila deo Britanske imperije i učestvovala je na strani saveznika protiv Centralnih sila). Nakon što je izgubio svog dobrog prijatelja tokom druge bitke kod Ipra (1915) tokom Prvog svetskog rata, Džon Mekrej je napisao ratnu poemu „In Flanders Fields“ (U flandrijskim poljima). Na bojištima zapadnog fronta, gde je bilo mnogo leševa poginulih vojnika, cvet maka je rastao u velikom broju. Ovakav prizor je sigurno i ostavio snažan utisak na Mekkreja i druge učesnike koji su se borili na Zapadnom frontu. Na predlog američke profesorke i humanitarne radnice Moine Majkl (Moine Michael) 9. novembra 1918. godine cvet maka je postao simbol sećanja na savezničke žrtve Prvog svetskog rata. Primirje u Prvom svetskom ratu bilo je potpisano 11. novembra 1918. godine, dok su mirovni sporazumi sa poraženim članicama Centralnih sila bili potpisani tokom narednih nekoliko godina.
Iako je ideja o tome da cvet maka postane simbol sećanja na savezničke žrtve u Prvom svetskom ratu potekla od Moine Majkl, francuska učiteljica i humanitarni radnik Ana Gerin (Anna Guérin) je bila ta koja je popularizovala ovaj predlog na međunarodnom planu. Upravo je iz zemlje porekla Ane Gerin (Francuska) Velika Britanija uvozila prve veštačke makove koji su se svečano nosili na godišnjicama obeležavanja žrtava Prvog svetskog rata, počevši od proslave Remembrance Day/ Poppy Day 11. novembra 1921. godine. Prvobitno je bilo zamišljeno da tradicija nošenja stilizovanog cveta maka bude posvećena žrtvama Prvog svetskog rata, međutim, nakon Drugog svetskog rata i ratova u Koreji i drugih ratnih sukoba, uvedeno je pravilo da nošenje simbola crvenog cveta maka bude posvećeno svim žrtvama ratova u kojima je Velika Britanija učestvovala.
Ulogu u daljoj popularizaciji korišćenja ovog simbola ima i Kraljevska britanska legija (Royal British Legion) koja je osnovana 1921. godine kao vid podrške britanskim ratnim veteranima i njihovim porodicama. Zahvaljujući finansijskoj podršci Kraljevske britanske legije osnovana je 1922. godine Poppy Factory koja je zapošljavala britanske invalide iz Prvog svetskog rata. Četiri godine kasnije u Edinburgu je na inicijativu supruge feldmaršala Daglasa Hejga osnovana Lady Haig’s Poppy Factory. Tokom vremena obe fabrike su se specijalizovale za pravljenje veštačkih cvetova maka, snabdevajući istovremeno sve zainteresovane strane, uključujući i britansku kraljevsku porodicu. Međutim, postoji i razlika između dve proizvodne verzije koje se koriste u Škotskoj i ostatku Velike Britanije. Škotska verzija stilizovanog cveta maka ima četiri latice i nema list, za razliku od verzije koje se koristi u ostatku Velike Britanije koja ima dve latice i često sadrži prikaz zelenog lista.
U Velikoj Britaniji mnogobrojni pojedinci i organizacije počinju da nose simbol cveta maka već od poslednjih dana oktobra. Vrhunac proslave je Dan primirja (11. Novembar) kada se pokazuje solidarnost sa svim žrtvama koje je Velika Britanija imala tokom ratova koje je vodila. Stilizovani cvet maka se pored Dana primirja, nosi i tokom Nedelje sećanja (naziv Nedelja sećanja- eng. Remembrance Sunday se odnosi na drugu nedelju u mesecu novembru, koja je najbliža Danu primirja- 11. novembru).
Svi igrači nose stilizovani cvet maka na dresovima tokom utakmica koje se igraju u ovom periodu. Pored toga, kapiteni timova imaju posebno dizajnirane kapitenske trake sa ovim simbolom. Menadžeri odaju počast palim borcima noseći simbol cveta maka na reveru sakoa ili trenerci. Nakon što prođu Dan primirja i Nedelja sećanja specijalno ukrašeni dresovi se prodaju na aukcijama i sav prihod se donira Kraljevskoj britanskoj legiji (akcija u okviru Poppy Appeal Kraljevske britanske legije) sa ciljem očuvanja sećanja na poginule, ali i kao vid podrške članovima organizacije i njihovim porodicama.
Lester siti prvi klub sa cvetom maka na dresu
Prvi klub koji je stavio veštački cvet crvenog maka na svoje dresove bio je Lester siti koji je tokom premijerligaške utakmice sa Blekburn Roversima 2003. godine to uradio na inicijativu izvršnog direktora Pola Mejsa. Inače, tradicija da svi premijerligaški klubovi nose cvet maka zvanično je uspostavljena tokom 2010- ih. Od tada engleski fudbalski klubovi nose ovaj simbol tokom utakmica koje se igraju pre i oko 11. Novembra.
Igrači koji su odbili da nose znak maka
Međutim, postoje i fudbaleri koji su odbijali da nose znak maka tokom obeležavanja sećanja na poginule britanske vojnike. Džejms Mekklin, bivši reprezentativac Republike Irske (rođen 1989. godine) i bivši fudbaler Sanderlenda, Vigan Atletika, Vest Bromič Albiona i Stouka je jedan od najpoznatijih igrača koji je javno odbio da nosi simbol cveta maka na dresu. Ovaj fudbaler, koji je rođen u Deriju (britanski unionisti koriste naziv Londonderi) u Severnoj Irskoj odbio je da nosi veštački cvet maka, smatrajući da nošenje ovog simbola vređa uspomenu na maskar koji su počinili britanski vojnici (koji se dogodio u Deriju/ Londonderiju tokom Krvave nedelje (Bloody Sunday)) januara 1972. godine. Mekklinov stav izazvao je različite reakcije, koje su se kretale od otvorenog neslaganja do ozbiljnih pretnji upućenim ovom fudbaleru.
Još jedan poznati primer kada je jedan fudbaler odbio da nosi ovaj simbol na dresu predstavlja slučaj nekadašnjeg fudbalera Mančester junajteda i reprezentativca Srbije Nemanje Matića. Kao glavni razlog odbijanja da nosi znak maka, Nemanja Matić je istakao činjenicu da je NATO bombardovao Republiku Srbiju tokom 1999. godine. U ovakvim slučajevima, kada neki fudbaler odbija da nosi simbol crvenog maka, Kraljevska britanska legija smatra da je legitimno pravo svakog pojedinca da na osnovu sopstvenih uverenja donese odluku, bez bilo kakvog dodatnog pritiska sa strane.
U Velikoj Britaniji, takođe postoje i određene kontroverze koje se tiču običaja nošenja veštačkog cveta maka. Novine Dejli Mejl (The Daily Mail) su 2009. godine pokrenule takozvanu aferu Poppygate, protiv klubova koji se nisu priključili inicijativi da se nosi stilizovani cvet maka na dresovima klubova. Nakon javne kampanje i pritisaka koji su izvršeni, engleski velikani Mančester junajted i Liverpul su pristali da na svoje dresove stave ovaj znak, priključivši se na taj način akciji koja odaje počast svim britanskim ratnim žrtvama.
Poznato je da FIFA zabranjuje bilo kakvo propagandno iskorišćavanje dresova za slanje političkih poruka ili poruka druge sadržine koje nemaju veze sa sportom. Zahvaljujući inicijativi britanskog premijera Dejvida Kamerona i princa Vilijama, FIFA je ipak popustila i dozvolila da tokom novembra 2011. godine reprezentacije Engleske i Velsa (koje su igrale prijateljske utakmice protiv Španije, odnosno Norveške 12. novembra 2011. godine) nose crne trake sa simbolom cveta maka.
Tokom narednih godina FIFA je ipak ostala uporna u svojoj politici nepropagiranja određenih političkih stavova i 2016. godine je novčano kaznila ne samo reprezentaciju Engleske, već i ostale ostrvske reprezentacije (Škotska, Vels i Severna Irska) zabranivši nošenje ovog znaka kao vida političke propagande. Tadašnja britanska premijerka Tereza Mej imala je dosta toga da poruči FIFI govoreći u donjem domu britanskog parlamenta novembra 2016. godine, ocenivši tom prilikom da je odluka FIFE o zabrani korišćenja simbola maka potpuno skandalozna (utterly outrageous- termin koji je ona upotrebila). Fudbalska reprezentacija Engleske igrala je tada kvalifikacije za Svetsko prvenstvo 2018. godine, a utakmica je bila odigrana na Dan primirja 11. novembra 2016. godine (Engleska- Škotska 3:0). Preokret je nastao 2017. godine kada je FIFA popustila i dala zeleno svetlo da ostrvski timovi koriste ovaj simbol tokom međunarodnih utakmica.
Na samom kraju važno je istaći i da pojedini kritičari smatraju da je pritisak da se nosi cvet maka vid takozvanog „poppy fascism“ (mak fašizma) i da je na pojedincima da odluče da li će simbol maka nositi ili ne. Kritičari takođe naglašavaju da je nametnuto nošenje simbola maka dodatno sredstvo pritiska kojem se prenaglašava britanski patriotizam i zaboravlja pravo značenje ovog simbola, koje bi trebalo biti oslobođeno trivijalizacije i propagande.
Autor: Dalibor Kukić
*****
Izvori:
https://en.wikipedia.org/wiki/Remembrance_poppy
https://en.wikipedia.org/wiki/Remembrance_Day
https://en.wikipedia.org/wiki/Remembrance_Sunday
https://www.goal.com/en-us/news/why-james-mcclean-not-wear-poppy/blt8ceb2c713385d65c
https://www.bbc.com/sport/football/articles/c7891el384vo
https://www.independent.co.uk/sport/football/premier-league/poppy-james-mcclean-matic-guardiola-klopp-remembrance-sunday-armistice-day-a9194266.html
https://www.bbc.com/sport/football/articles/c7891el384vo
https://www.bbc.com/sport/football/46099843
https://www.espn.com/soccer/story/_/id/37506751/fifa-fines-home-nations-poppy-displays
https://www.theguardian.com/uk-news/2024/nov/05/has-poppymania-gone-too-far
https://www.vice.com/en/article/poppy-wars-remembrance-history-839/
https://www.theguardian.com/uk-news/2016/nov/02/theresa-may-attacks-fifa-over-utterly-outrageous-poppy-ban-remembrance-day
https://www.bbc.com/news/uk-scotland-34711800
https://www.dumbartonreporter.co.uk/news/trendingacrossscotland/23110076.scottish-poppy-look-different-uk-one/